Budapesztańskie zoo

Budapesztańskie zoo (popularnie nazywane Zoo) jest najstarszym i największym ogrodem zoologicznym na Węgrzech, posiadającym największą kolekcję. Znajduje się on w XIV dzielnicy Budapesztu, w Parku Miejskim, przy ulicy Állatkerti körút 6-12, i obejmuje obszar 18,4 ha, który od 1986 r. jest rezerwatem przyrody.

Od momentu otwarcia w 1866 r. do lat 50. XX w., kiedy to zaczęły powstawać pierwsze wiejskie ogrody zoologiczne, był to jedyny tego typu ogród zoologiczny w kraju. Obecnie jest to jedna z najczęściej odwiedzanych publicznych instytucji kulturalnych na Węgrzech - rocznie odwiedza ją 1-1,1 miliona osób[2]. Podobnie jak większość współczesnych ogrodów zoologicznych, jego działalność obejmuje ochronę przyrody, edukację, zajęcia rekreacyjne związane z przyrodą oraz badania naukowe. Ze względu na swoją historię i związaną z nią specyfikę ma również dodatkowy cel, jakim jest ochrona i wzbogacanie dziedzictwa kulturowego.

Historia budynku Budapesztankiego zoo

Pierwotne budynki zoo, ukończone na otwarcie w 1866 r., zaprojektował Antal Szkalnitzky Jr. Henrik Koch, Jr. Większość budynków wzniesionych w tym czasie została rozebrana na początku lat 1900. Do dziś zachował się jedynie Zamek Sów, choć od tego czasu został przeniesiony do innej części ogrodu. Pierwszy żyrafiarnia została ukończona w 1868 r. według projektu Antala Lohra, a w 1876 r. wybudowano lwiarnię według projektu Alajosa Hauszmanna. Jednak i te budynki zostały zburzone na początku XX wieku.

Większość z wymienionych budynków została przebudowana w latach 1909-1912. Brama Główna i Dom Słonia zostały zaprojektowane przez architekta Kornéla Neuschlossa. Ponieważ Neuschloss był również odpowiedzialny za prace techniczne związane z renowacją, podjął się zaprojektowania obu budynków bezpłatnie, bez żadnych opłat. Jednak większość budynków, zgodnie z sugestią Neuschlossa, zaprojektowali Károly Kós i Dezső Zrumeczky. Dwaj młodzi architekci niedługo wcześniej ukończyli studia architektoniczne, a bezpośrednio przed zleceniem dokumentowali architekturę ludową Kalotaszeg. Nie jest więc przypadkiem, że wiele z zaprojektowanych przez nich budynków jest inspirowanych stylem "fatorskim". Większość budynków zoo Kósa i Zrumeczky'ego stoi do dziś, niektóre z nich (strusiarnia, bawialnia, druga żyrafiarnia) zostały zniszczone w czasie II wojny światowej, a budynek zoo, pierwotnie zbudowany jako zebra, od 1932 r. wykorzystywany jako dom kangurów, został przebudowany pod koniec lat 80. ubiegłego wieku na zupełnie nowy obiekt.

Podczas renowacji wzniesiono również sztuczne skały i Palmiarnię, ale nie były one zaprojektowane przez Kósa i Zrumeczky'ego. Pálmaház jest hołdem dla pracy Gyuli Végha, inżyniera ze stolicy, choć w projektowaniu brali udział także Károly Räde i Keresztély Ilsemann. To właśnie Végh opracował plany akwarium w podziemiach budynku Pálmaház, opierając się na wytycznych Adolfa Lendla. Gyula Végh zaprojektował również żelbetowe szkielety Małej i Dużej Skały, natomiast powierzchnia skalna została wymodelowana przez rzeźbiarza Gyulę Benke.

Przez dziesiątki lat po gruntownej przebudowie całego zoo prowadzono jedynie drobne prace budowlane. Jednym z nich była budowa promenady nad jeziorem w 1934 r. lub budowa północnego skrzydła Małpiarni z przeszklonym dachem w 1936 r. Po II wojnie światowej renowacja zniszczonych budynków stała się projektem budowlanym. Pierwszym nowym budynkiem była nowa Ptaszarnia, otwarta w 1952 roku. Zniszczony w czasie wojny dom bawołów zastąpiono "domem dla bydła", ale w latach 60. XX wieku w miejsce starych budynków zniszczonych w czasie wojny wybudowano bardziej okazałe domy dla zwierząt (Buffalo House, Giraffe House, Tevehaus). Większość z nich zaprojektowali Gyula Kéri i Ferenc Bodnár.

W latach 80. XX wieku, oprócz licznych renowacji, do Zamku Sów dobudowano nowe budynki skrzydłowe, małpy człekokształtne otrzymały osobny dom, a w 1991 roku ukończono budowę nowej Sali Kangurów zaprojektowanej przez Márię Beöthy, w której na górnym piętrze umieszczono eksponaty zwierząt nocnych. Oprócz renowacji starych pomieszczeń dla zwierząt, w zoo powstało ostatnio kilka nowych budynków. Należą do nich Pawilon Bonsai, Dom Ameryki Południowej, Dom na Wzgórzu, nowy system pasów startowych "Panorama Arktyki" oraz Dom Krokodyla, przebudowany na podstawie planów z 1912 r. i starych fotografii. Nowe plany tej ostatniej zaprojektował Sándor Czégány.

W 2008 r. zainaugurowano bieg Savannah Run, dając dom afrykańskim zwierzętom. Projekt został wykonany przez biuro architektoniczne Anthony Gall, a wykonawcą była firma Strabag. W 2010 r. zwiedzający mogli wejść w posiadanie Domu Australijskiego i Domu Madagaskarskiego, przerobionego z dawnej małpiarni. Dom Bawołu i Dom Żyrafy, zniszczone w czasie II wojny światowej, zaprojektowane przez Károly'ego Kósa i Dezső Zrumeczky'ego, zostały odbudowane zgodnie z pierwotnymi planami.